უკან დაბრუნება
განცხადებები
ძველი და ახლო წარსულის ტრადიციები
9-05-2017, 15:15
ნანახია: 2190
გაუზიარე სტატია მეგობარს



  იარმარკა უფრო ორგანიზებულად ტარდებოდა სამეგრელოს რაიონულ ცენტრებში, - ზუგდიდში, მარულაში და სხვა საცხენოსნო სპორტში. პირველი ადგილი ეკავათ დარასელიებს, წალენჯიხასა და ჩხოროწყუში-ჯალაღონიებს. მახსოვს, ერთხელ ჩხოროწყუს ცენტრში მოეწყო ცხენებით ჯირითი. ერთ-ერთმა სარაქონელმა ისე კოხტად და ლამაზად გააჭენ-გამოაჭენა ცხენი, რომ ყველას ყურადღება მიიპყრო. მასთან სასწრაფოდ მივარდა მილიციონერი, აღვირი გადაუჭირა და შეაჩერა. მხედარმა მილიციონერს ზურგზე მათრახი უთავაზა. თურმე მხედარს წესრიგი დაურღვევია, რადგან ის ჭაკცხენზე იჯდა. წესისამებრ, ჭაკცხენის მონაწილეობა შეჯიბრში არ შეიძლებოდა.    გარდა ამისა, ახალგაზრდობის თავშეყრის ადგილი იყო ნახვამუ, სადაც გიგანტი ცაცხვის ხე იდგა. სამწუხაროდ, ამ ხეს 1988 წელს მეხი დაეცა და დაიწვა. მის ნაცვლად ჯალაღონიებმა ახალი ცაცხვი დარგეს და თუ იმ გიგანტი ცაცხვის ხნოვანება არავინ იცოდა, შემდგომ  საუკუნეებში მცხოვრებლებს ეცოდინებათ ახალი ცაცხვის ისტორია.  ნაოხვამუ ამ გორას დაერქვა სიტყვა ოხვამედან, ე.ი. სალოცავი ადგილი, თუმცა, ძველად ოხვამეს უწოდებდნენ იმ ადგილს, სადაც მიცვალებულები იყო დამარხული (მიცვალებული იმარხებოდა სალოცავებთან). სწორედ ამ ცაცხვის ძირას ზაფხულობით გროვდებოდა გარდა ჩვენი სოფლისა, სხვა სოფლის სტუმრებიც. აქ ხდებოდა გოგო-ბიჭების ერთმანეთთან გაცნობა. არაერთი დაქორწინებულა ნაოხვამში გაცნობილები.   მთელი ღამე მიდიოდა ცეკვა-თამაში. მღეროდა ახალგაზრდობა, მღეროდა მთელი სოფელი. თამაშობდნენ „ვარატას“, გასწრებაზე ადგილის დაკავებას, თვალდახუჭობანას, ერთმანეთს ეჯიბრებოდნენ შაირებში.   ყველაზე დასამახსოვრებელია ჭიაკოკონობის ღამე, რომელსაც ეშმაკების ღამესაც უწოდებდნენ. ეს ტარდებოდა 19 ივლისს ( ძვ, სტილით ), 1 აგვისტოს (ახ. სტილით). დაანთებდნენ კოცონს; ხტებოდნენ ცეცხლის ალზე; შორს სროულობდნენ მუგუზლებს, რათა ეშმაკი  შორს გაედევნათ; ამ საღამოს ჯვარს სვამდნენ ყანებში, ვენახში,  ბოსტანში;  ბავშვებს თმაზე აწებებდნენ სანთლებს, ეშმაკს რომ არ გაეთვალა. მეორე დღე 20 ივლისი იყოელიობა.   ამ ღამეს სპეციალურად გამოყოფდნენ 2-3 კაცს, რომლებიც ყურს უგდებდნენ ეშმაკი ვის სახლში შევიდოდა ( მათ გინმარჩქილეებს ეძახდნენ). თუ ისმოდა შეშის დაპობის ხმა, იმ სახლში მამაკაცი მოკვდებოდა, თუ ღომის-ღომის განიავება- ქალი მოკვდებოდა, მაგრამ საიდუმლოდ ინახავდნენ.    უფრო გვიან, სოფლის ახალგაზრდობა გროვდებოდა სოფლის ცენტრში. ეწყობოდა ფეხბურთი; ადგილობრივი ძალებით ტარდებოდა წარმოდგენები, კონცერტები. მაშინ მოდაში იყო სიმღერები „ჰირირა“, „ვოისა“, „შვიდკაცა“, მრავალჯამიერ და სხვა, მაგრამ მერე და მერე გახშირდა სიმღერები მღვდლებზე და თავადებზე, როგორიც იყო „ ქომოლ კოჩ დომიჩუნუა ქობთქვა დო ვარია“ და „ ვორერა ვორერაში“.   გარდა ამისა, თავშესაყრელი ადგილი იყო ქორწილი, ტირილი, ხვამა (ლოცვა), სადაც ქალები და კაცები იცვამდნენ უკეთეს ტანისამოსს.   ქალებს ეცვათ ვიწრო აბრეშუმის კაბა, მიკერებული სახელოებით, მოქსოვილი სარტყლით, გრძელი გვერდზე ამოქარგული აბრეშუმის კოფტით, ტყავის ფეხსაცმელი და ძალიან რთული თავსაფარი. უმარულის შემდეგ პომადას იცხობდნენ უფრო მეტად ლოყებზე.   მამაკაცებს ეცვათ ჩოხა-ახალუხი სახლში მოქსოვილი გრძელი სახელოებით, კრავის ქუდი ან ყაბალახი, გამაში, პაჭიჭი, ვიწრო სარტყელი და ფართე ყამა. ნაბადი კი ყველასთვის აუცილებელი იყო.   როგორც ახალგაზრდობის, ისე უფროსების თავშესაყრელი იყო აგრეთვე ავადმყოფთან ღამის თევა. იქ გროვდებოდნენ,- ყვებოდნენ ზღაპრევს, ანეგდოტებს, გამოცანებს, (ამეორე მეორეს). მაშინდელი ნათქვამი ზღაპრები ეხლაც მახოვს. იყო თამაში და ხარხარი, მაგრამ ავადმყოფი თუ მივიდოდა სიკვდილის კარამდე, ყოველგვარი თამაში წყდებოდა და ყველა ავადმყოფის პატრონთან ერთად უცდიდა უკანასკნელ წუთს, - ღამის თევა იყო მიცვალებულის დასაფლავებამდეც.
   სტუმარი თუ მოვიდოდა,-აუცილებლად ქათამს დაუკლავდნენ, რა საკვირველია ქათმის ხორცთან ყველიც ბლომად ჰქონდათ და ხაჭაპურიც. ეს ხომ აუცილებელი იყო. თუ უფრო საპატივცემულო სტუმარი მოვიდოდა,- თიკანს ან გოჭს დაუკავდნენ. დიასახლისი სტუმარსაც და მასპინძელსაც ყველას გაუნაწილებდა ქათმის ხორცს და ყველს. სტუმარს ეკუთვნოდა ქათმის ზურგის ნაწილი (კურტუმი). თუ სტუმარი არ იყო, ეს ნაწილი უნდა მიერთმიათ ოჯახის უფროსისათვის. ახლა კი დაახვავებენ ხორცს თუ ყველს თეფშზე, ვინ როგორ მოასწრებს და რაც სურს, იმას მიირთმევს.
   ძველად დიდ ზარალს აყენებდა მოსახლეობას გარეული ცხოველები. თუ საქონელი ღამე დარჩებოდა, მისი ნახვა მეორე დღეს საეჭვო იყო. ამიტომ გრძელ სკამს ბორკავდნენ. ამბობდნენ „ ასე დაუხლართე ფეხები ამ ღამეს მგლებს და ტურებს, რათა ზიანი არ მიაყენოს ჩემს საქონელს“.
  ძველად ყვავილები თუ ესტუმრებოდა ვინმე ბავშვს, აკრძალული იყო მკურნალობა, სიცხისგან იწვებოდნენ ბავშვები. ოჯახში მშობლებს არ შეეძლოთ საჭმლის მომზადება, წყლის ადურება თუ კეცის გახურება. მეზობლებს მოჰქონდათ საჭმელი, მაგრამ დაძახება არ შეიძლებოდა, ჯოხით დააკაკუნებდნენ ჭიშკარზე და ისე გადასცემდნენ. შიგ შესვლა მარტო ყვავილებ მოსტუმრებულებს შეეძოთ. ისინი ატარებდნენ ხვეწნის რიტუალს, იტყოდნენ ბატონებმა ბრძანა და ყველაფერს უსრულებდნენ ავადმყოფებს.
   როგორც ახლა. უწინ სოფლის გლეხობას  ყოველთვის თამბაქო უჭირდა. ბევრს მოჰყავდა თამბაქო, მაგრამ საკმარისი არ იყო და გამარჯობასთან ერთად იტყოდნენ- „ქოჩბი თუთუმი“ (მომაწევინე). მაშინ თამბაქოს ასაწონი ერთეული კვერცხი იყო. ისე, როგორც ყველა საგანს, ჰქონდა წონისა და ზომის ერთეულები. მაგალითად, მატყლის   საწონი იყო ოყა, სიმინდის ქილა, ხორცის გირვანქა, ფართობის საზომი საჟენი, მანიფაქტურის ალაბი.
   უწინ არ იყო არც რადიო და არც ტელევიზორი, ამინდის პროგნოზი რომ გაეგოთ. საჭიროებისას, დაუძახებდნენ ბაგრატ ჯალაღონიას, რომელიც ადიოდა ერთ-ერთ მაღლობზე, გააბოლებდა ყალიონს და ზუსტად გეტყოდა 3 დღის ამინდის პროგნოზს.
    ძველად სამშობიარო სახლები არ იყო. სოფლის ქალები სახლში ბადებდნენ ბავშვებს. ექიმები იყვნენ სოფლის „დედოფანია“(ბებია ქალები)-კერიასთან დაანთებდნენ, რაც საჭირო იყო და მშობიარობდნენ. ბავშვებიც ჯანმრთელნი იყვნენ და ქალებიც. სარაქონში თითქმის 5,7,9  და ზოგიერთს 15 ბავშვი ჰყავდა.
   ძველი ტრადიციის მიხედვით აკვნის ბავშვს შებინდების შემდეგ მარტო არ ტოვებდნენ, თუ დატოვებდნენ, დანას ჩაუდებდნენ აკვანში და ნახშირსაც წაუსვამდნენ შუბლზე.
  ძველად ძალიან ჭირდა საპობნი, ამიტომ ძალიან გავრცელებული იყო მკბენარები, სადაც არ უნდა დაწოლილიყავი,- არ დაგაძინებდა, იქ მიგაგნებდნენ. ამიტომ ამაზე იყო მეგრული ლექსი:
მუბღოლა კიდაჭის
დუდი დო ბოლო გიმაჭვილს
კიდაჭის მუ უწუა
უფრაში ბღოლუ უჩა წყირქ
მუ ცოდარე ობარნი
ათეცალი მუქთახორას
მუდგა დიხას იტყობენი
თექი ქიმგოგორანს
კარშე ვამნართასნი ხოლო
ხვიმარას ქიმთანთხორანს.
   უწინ თითქმის ყველა საგვარეულოს ჰქონდა თავისი „ჯინჯი ხატი“: (სალოცავი) ჯალაღონიების „ჯინჯი ხატი“ იყო გარახაში. ჩვენთან სარაქონში სხვა სოფლებიდან დადიოდნენ ნახვამში სალოცავად,  განსაკუთრებით გამოთხოვილი ქალები, - მოჰყავდათ ცხვარი და მოჰქონდათ სხვა სანოვაგეები, ანთებდნენ სანთლებს.
   სარაქონის მშრომელები უვლიდნენ და მოჰყავდათ სხვადასხვა სასოფლო-სამეურნეო კულტურები, მასთან ერთად მისდევდნენ მეაბრეშუმეობას.  აბრეშუმის პარკს აბარებდნენ, ნაწილს იტოვებდნენ და თვითონ ამუშავებდნენ. ამზადებდნენ აბრეშუმის ძაფს. ამ ძაფიდან ქსოვდნენ დარაიას, სახლში  ბევრს ჰქონდა საქსოვი დაზგები. ქალები მთელ ღამეს ათევდნენ და ქსოვდნენ წინდებს, გამაშებს, განთქმული იყო დარაიას საბანი, ახალუხი, კურთალარი (ხვანჯარი), პატარძალს მიჰქონდა რამდენიმე ყაზნაყით მოქსოვილი ხვანჯარი ქმრის ნათესავი მამაკაცებისათვის. მაშინ მოდაში იყო ძიქვა (შარვალი), რომელიც უწინ და უკან ერთნაირი იყო, გაყრილი ჰქონდა კურთალარი და სწორედ ეს ძალიან სოლიდური საჩუქარი იყო მოხუცი მამაცებისათვის.
   ძველი ტრადიციის მიხედვით, ახლადმიცვალებულს თუ ვინმე ჰყავდა ახლო ნათესავი სხვა სოფლებში, აგზავნიდნენ მამაკაცს „შემაწამაფალს“ (შემატყობინებელი). ის ჯერ აუცილებლად შევიდოდა იქაური მეზობლის სახლში, მოამზადებდა მათ და მერე მათთან ერთად შევიდოდა მიცვალებულის ნათესავთან, ყაბალახს ჩამოუშვებდა, ეს იმას ნიშნავდა, რომ მას ცუდი ამბავი ჰქონდა. ნათესავი ამას ხვდებოდა, ემზადებოდა კივილისათვის. გროვდებოდა მთელი მეზობლები. მწუხარე ქალს ამაგრებდნენ სხვა ქალები, პირსახე რომ არ გაეკაწრა ან თავი არ გაერტყა კედელზე. იყო ტრაგედიის შემთხვევებიც.
   მიცვალებულის დასაფლავების დღეს ნათესავებს ან მეზობლებს მოჰყავდათ მოზარე. ეს იყო მამაკაცთა გუნდი, რომლებიც მღერიან სამგლოვიარო სიმღერებს. ეს ტრადიცია დღესაც შემორჩენილა სვანეთში. ტირილში არ შეიძლებოდა მესაფლავეების სადღეგრძელოს შემდეგ სუფრის გაგრძელება. ორმოცზე ან წლისთავზე გროვდებოდა ცოტა ხალხი. გოგო იდგა დოქით ხელში და პატარა ჭიქებში რიგრიგობით უსხამდა ღვინოს, სხვათა შორის, სხვა სუფრასთანაც, როდესაც იჯდნენ მეგობრები თუ მეზობლები, ბოლო ჭიქას იტყოდნენ „ძინა სიკეთეს“(მატებას) და მერე ოჯახის მიცვალებულებს ახსენებდნენ. ამის შემდეგ სუფრა არ გრძელდებოდა.
   უწინ აღდგომის წინა ორშაბათს, რომელსაც თუთაშხა ბედისწერას (ბედნიერ ორშაბათს) ეძახიან, ახალგაზრდა გოგო-ბიჭები გროვდებოდნენ ვინმე ქვრივი ქალის ოჯახში, რომელიც გამოუცხობდა წყითკვარს, ე.ი. მჭადის ცომს გაჟენთავდნენ მარილით. ეს უნდა ეჭამათ სამი გზის საყარზე და უნდა დაწოლილიყვნენ ისეთ ადგილას, სადაც დანაწოლები არ იყვნენ. ამას, ვინც შეასრულებდა - „აუცილებლად“ დაესიზმრებოდა თავისი ბედი.
   ასევე ძველად, აღდგომის მარხვის დღეებში, თიხის ჭურჭელში აგროვებდნენ ყველს და მიწაში ინახავდნენ, რომელსაც ყველიორის ყველს უწოდებდნენ. ყველიორის დილას ვდგებოდით ადრე, რასაკვირველია, ყველი უკვე მიწიდან ამოღებული იყო. ღომისა და ყველის პატარა ლუკმას ვდებდით კვერცხის ნაჭუჭში და ავისვრიდით სახლის სახურავზე, თან ვიძახდით „გორჯგინი ყვირიას“(გაჯობე ყვავო)- ეს იმას ნიშნავდა, რომ ყვავი წაიღებდა ამ ლუკმას, რის შემდეგ ახლოს არ მიეკარებოდა წიწილებს.
   სარაქონში მართალია ძველად უამრავი იყო ხე-ტყე, მაგრამ მისი დამუშავება ხელით ხდებოდა. აპობდნენ მუხის მორებს, თლიდნენ ფიცრებად, რომელსაც სიგრძე-სიგანე თითქმის ერთი ჰქონდა, ასევე თლიდნენ ბოყვებს და იშენებდნენ სახლებს.
   სოფელში ეხლაც შემორჩენილია ასეთი ნიმუშის სახლები საქონლის დასამწყვდევად. შენდგომში ხის დამუშავება- დახერხვა დაიწყეს სიმაღლის ხერხით, რამაც ხელი შეუწყო ფიცრების დამზადებას და ოდა სახლების აშენებას.
   ჯარგვალში შუაგულში ანათებდნენ ცეცხლს, რომელსაც კერიას ეძახდნენ. ზამთარში ყველა იჯდა ცეცხლთან ახლოს. ღამე ცეცხლს არ აქრობდნენ, ნაკვერცხალს შეაგროვებდნენ და ცხელ ნაცარს დაყრიდნენ ისე, რომ დილით მარტო შეშის დამატება ყოფნიდა.
  გახურებულ კერიას ხშირად გაწმენდნენ, ნიგვზის ან ვენახის ფოთლებს დააფენდნენ, მასზე მჭადის ცომს დადებდნენ, ზევით ისევ ფოთლებით დაფარავდნენ და ცხელ ნაკვერცხლიან ნაცარს დაყრიდნენ. დილით სასიამოვნოდ გამომცხვარი მჭადი ხვდებოდა ოჯახს.

რელიგიური დღესასწაულები

   სარაქონში საინტერესოდ ტარდებოდა რელიგიური თუ სხვა დღესასწაულები: შობა, ახალი წელი, ნათლისღება  (წაკურთხია), აღდგომა, ხარება, პერტობა, მარიამობა(მარაშინა) ქეჯვარობა.   შობის დღისათვის არ იყო სარაქონში ისეთი ოჯახი, რომელსაც საშობაო ღორი არ დაეკლა. შობის წინა ღამეს დადიოდნენ მეალილეები ( ალილოს მომღერლები). ისინი თითქმის ყველა ოჯახს ულოცავდნენ ქრისტეს დაბადების  დღეს. ოჯახის პატრონს საჩუქარი უნდა გამოეტანა. დიდხანს თუ არ გამოიტანდა-კიდევ და კიდევ უმღეროდნენ „ჩქნი ხაზენი ხოშიანი ქაყათი აკა ოშიანი“. ესეც თუ არ გაჭრიდა, -უწმაწურად უმღერებდნენ- „ ჩქნი ხაზენი უფარე უჩა ჯოღორს უნქვალე“ და ეზოდან გადიოდნენ.   ახალ წელს ყველას ჰქონდა ჩიჩილაკი, ჯვარზე ვაშლები და ვაშლებზე ვერცხლის ფულები.   მაფეხური (მაკუჩხური) დგებოდა გათენებისას, წყაროს წყლით აავსებდა დოქს, ბარქაშში დააწყობდა სურსათს, ხილს და მიადგებოდა კარს კაკუნით. იძახდა სამჯერ - „კარი გამიღე“, დიასახლისი პასუხობს -არ გაგიღებ“, რა მოგაქვს „- „ბედნიერება, გამრავლება, მატება“ და ა.შ. დიასახლისი უღებს კარს. მაკუჩხური შედის და ოჯახის ყველა წევრს აძლევს ხილს ან ტკბილეულს. შემდეგ მაკუჩხური მიდის ბოსელში საქონლებთან, ფრინველებთან და იმათაც უსურვებს გამრავლებას. ახალი წლის მეორე დღეს იყო ნამდვილი კუჩხა (ფეხობა) იმ დღეს თუ სახლში შემოვიდოდა ვინმე საეჭვო პიროვნება, იმ წლის წარუმატებლობა იმას დაბრალდებოდა. ამიტომ ამ დღეს ყველა უფრთხილდებოდა ერთმანეთთან შესვლას. მესამე დღესაც იგივეს იმეორებდა მაკუჩხარი. მას არ ჰქონდა უფლება ამ სამი დღის განმავლობაში ეზოდან გასულიყო. ნათლისღების დღეს ჩიჩილაკს შორს წაიღებდნენ და დაწვავდნენ. ბავშვებს ყველაზე უფრო გვიხაროდა აღდგომა, რადგან იმ დღეს გვაცმევდნენ ახალ ტანისამოსს და, რაც მთავარია, წითელი კვერცხებით ვეჯიბრებოდით ერთმანეთს.   აღდგომის მესამე დღეს საგვარეულოები დღესასწავლობენ ქეჯვარობას, - კლავენ ღორს და ნაოხვამში ინაწილებენ, ანათებენ სანთლებს. ეხლა კი ოჯახებში აწყობენ ამ რიტუალს, რასაკვირველია, საუკეთესო სუფრით.   ქეჯვარობაზე რატომ კლავენ ღორს - ამას აქვს თავისი ისტორია. ძველად სამეგრელოში თურქები  თარეშობდნენ. მათ გაძევებაში ვითომ ღორის ხორცმაც იმოქმედაო, რათა თურქ მუსულმანებმა არ გამოიხედონ უკან, თორემ ღორის ხორცს აჭმევენ.   ასევე დღესასწაულობდნენ ხარებას, პერტობას, მარაშინას. მარაშინას დღემდე არც დიდი და არც პატარა არ ჭამდა ახალ მოსავალს.  გარდა ამისა, ცალკე ოჯახებს ჰქონდათ ხვამა (ლოცვა), ეს იყო საღორონთო, საანგარიო, სადაბადო, საანგარიო - ეს იყო საქონლის სალოცავი.
 მეოხვამე იყო ოჯახის უფროსი. მისი სიკვდილის შემდეგ ეს უფლება გადადიოდა უფროს ვაჟიშვილზე. თუ ბავშვები პატარები იყვნენ, შეიძლებოდა აერჩიათ ოჯახის ახლობელი მეოხვამარედ. ბავშვები რომ წამოიზრდებოდნენ და დაცოლშვილდებოდნენ, მაშინ უფროსი შვილი ხელს მოჰკიდებდა ამ საქმეს, თუ არ გრძელდებოდა და უქმდებოდა სალოცავი, მაშინ მეზობელს თხოვდნენ, ამოეთრახა სალოცავი ქვევრი, წაეღო შორს და დაემტვრია მალულად.

ლხინი და ქორწილი

   უწინ ახალგაზრდების შეუღელბა ხდებოდა უშუალოდ მაჭანკლის მეშვეობით. ის არჩევდა წყვილს. იწყებოდა გაკითხვა-გამოკითხვა. შემდეგ იწყებოდა ერთმანეთის ნახვის (გინოძირაფაში) საკითხი. სასიძო მიჰყავდათ გოგოს სახლში, მას მიჰყავდა მამა  ან ბიძა, ორი-სამი ძმაკაცი; მოსწონდათ თუ არ მოსწონდათ ერთმანეთი, პურმარილი მაინც იმართებოდა. მოწონების  შემთხვევაში, სიძის მშობლები მოიწვევნდენ საპატარძლოს მშობლებს თავის სახლში. პატარძლის მშობლები, რასაკვირველია, მარდი მამაკაცები მიდიოდნენ დანიშნულ დღეს. ათვალიერებდნენ სასიძოს სახლ-კარს. აქ წყდებოდა  მზითევის საკითხიც. გოგოს მშობლები თუ დარწმუნდებოდნენ, რომ სიძის სახლში პატარა საშუალება იყო,- გადაწყვეტდნენ საკითხს. ხანდახან გოგო-ბიჭები ერთმანეთს ირჩევდნენ სატირალში, ქორწილში, რელიგიურ დღესასწაულებში, ეკლესიაში, წავხვამუს ცეკვა-თამაშის დროს, მაგრამ აქაც მაჭანკალი აქტიურობდა და მშობლებიც.  ზოგიერთ შემთხვევაში იჩაგრებოდა როგორც გოგო, ისე ბიჭიც, იყო შემთხვევა, როდესა ობოლ გოგოს ათხოვდნენ მოხუც კაცზე, ანდა ახალგაზრდა ბიჭს, მზითევის ხათრი, მოჰყავდა 10 წლით უფროსი.   ამიტომ არის ხალხური ლექსი „მარებელი“, რომლის ბოლო კუპლეტია:„ ათას მანათიქ იში გეთუ,ცხენი ოჭკუმუ გერქია,უკიბირე დედიბიქ,
ქაშმოსქდ ხესია“.
  აი, როგორ უკმაყოფილებას გამოთქვამდა ახალგაზრდა ბიჭი. XIX საუკუნეში, თურმე ქალიშვილების საქორწილო ასაკი 13 წლიდან, ხოლო მამაკაცებისათვის 30-35 წელი ითვლებოდა, თუმცა, ეკლესია 16 წლამდე ჯვარს არ დაწერდა. ამას ნების აღება უნდოდა.
   მახსოვს, ბებიაჩემის ნათქვამი, რომელსაც ბატონყმობა კარგად ახსოვდა, ამბობდა-ძველად გოგონებს ძალიან ადრე ათხოვებდნენ, რადგან ბატონს არ წაეყვანა მოსამსახურედო. თურმე, ერთ-ერთ სარაქონელმა მოიყვანა ცოლიო, რომელიც მეორე დღეს პერანგის ამარით თავის ტოლ გოგონებთან მგელობანას თამაშობდაო. იმიტომ იყო ლექსი:
„ვართ ღუმუში კეთება მიჩქ,
ვართ მიჩქ ქვირიში ცირუა,
ჯგირი დიანთილქ ქიმაშუდა
ირფელს ქიდიბგურუა“.
   ვისაც მზითევი ჰქონდა, მათ რასაკვირველია, უპირატესობა ჰქონდათ. მზითევის სია იწერებოდა. მაგალითად, ცხენი, უნაგირი, ძროხა და სხვა პირუტყვი, ჭურჭლეული, თეთრეული; აუცილებელი იყო აგრეთვე ლანჭა და სპილენძის დოქი (თუნგი) და ტაშტი. ბოლოს მოდაში შემოვიდა საკერავი მანქანა. პატარძალმა, იცოდა თუ არ იცოდა ჭრა-კერვა მაინც მიჰქონდათ საკერავი მანქანა, ამიტომ იყო ხალხური ლექსიც:
ასეიანი ბარიშნემქ ეჩემეს მაშინა,
მაშინა მისთ ვაუღუნი შურს გილაკაშნა
მაშნა ირდიხას ზეპუ ზუგდიდი დო კახათის
ადამიანც აფუჭენს უყოთანც სახათის.
ართ დიხას ჟირ ძღაბეფი მაშნას ქიმკაბურსანდეს,
 ქიგმაშინ ჩიჩიხიქ, მელე-მოლე ურთანდეს,
მაშნას ჩხურუ აფუნიადო
შქართუნც მუნაქუნაბდეს.
   პატარძალს რომ მიიყვანდნენ, აუცილებლად სხვა სახელს დაარქმევდნენ, ჯვარი ეკლესიაში უნდა დაეწერათ, მაგრამ ეკლესიის გაუქმების შემდეგ ჯვარს თითქმის არც იწერდნენ და არც რეგისტრაციას აკეთებდნენ. ასევე პატარძალს უფლება არ ჰქონდა უფროსი მაზლის სახელი ეთქვა, მას „პატნს“ ეძახდა, ასევე ქმრის უფროს ბიძაშვილებსაც სხვა სახელს ეძახდა. ზოგიერთი მეუღლეები სახელს არ ეძახდნენ თავის ქმარს, უძახდნენ-„ვოსი, ანდა „ თი კოჩი“ „ ჩქიმი ყაბახის“.
   სიძე იშვიათად თუ მიდიოდა პატარძლის მოსაყვანად, მიდიოდა მამა, ბიძა ან სხვა ახლობელი, რათა პატარძალი ჩაებარებინათ. ხელისმომკიდედ (დადედ) სპეციალურად არჩევდნენ გამოცდილ ქალს. დადე და მეგურგინე (მეჯვარე) გვერდით მიჰყვებოდნენ პატარძალს, რათა გზაზე არავის არ წაერთმია. იყო შემთხვევა როდესაც მაყრიონის გუნდს გაერეოდა სხვა ცხენოსნები და პატარძალს სხვა გზით წამოიყვანდნენ; ამიტომ დადე არ უნდა მოშორებოდა პატარძალს, სიძე და პატარძლის მშობლებს წინასწარ ჰქონდათ დადგენილი - ვინ რამდენ მაყარს გამოგზავნიდა. წესისამებრ, თუ სიძე 10 მაყარს გზავნიდა პატარძლის მხრიდან, მეორე იმდენი უნდა ყოფილიყო. ორივე მაყრები ერთად მოდიოდნენ, ერთმანეთს უცდიდნენ. მოახლოების დროს, ერთი მაყარი დაწინაურდებოდა და როგორც მახარობელი, შემოაჯირითებდა ცხენს. მას მიართმევდნენ წირღვს (საქონლის წვივს). ის ისევ უკან ბრუნდებოდა და სხვა მაყრებთან ერთად შემოდიოდა. ბავშვები ნავთით დასველებულ წაქურჩლით გზას უნათებდნენ მაყრიონს. პატარძალ;თან ერთად ჩამოდიოდნენ ცხენებიდან და „კუჩხიბედნიორი“ სიმღერას მღეროდნენ,
  სტუმრებს მიიპატიჟებდნენ „პახმელიას“ სუფრასთან, სადაც იყო ჩაი, კონიაკი, ტკბილეულობა და არაყი. ამის შემდეგ მზადდებოდა დიდი სუფრა, სადაც ერტად ჯდებოდა სტუმარ-მასპინძელი. მთავარი იყო ტოლბაში (თამადა); სვამდნენ პატარა ჭიქებით, ბოლოს კი შემოისმებოდა დიდი ყანწი სუფრაზე გვიან ჯდებოდნენ და გათენებამდე აგრძელებდნენ. მაშინ ამასაც ჰქონდა მნიშვნელობა, რადგან მაყარს, სანამ ხიდან ჩამოფრინდებოდნენ, ქათამი უნდა მოეკლა.
  მაყრებად ყველა ნათესავების წაყვანა აუცილებელი არ იყო. მიჰყავდათ ისეთები, რომლებსაც ჰქონდათ მოლხენის, ლაპარაკის, ცეკვა-თამაშის და, რასაკვირველია, ჰქონდათ შეხედულებაც, ჩაცმულობაც და მოქცევაც.

ტირილი და ქელეხი

  როგორც სხვა სოფლებში, ისე სარაქონშიც მიცვალებულს გარდაცვალებიდან მარხავდნენ მესამე ან მეხუთე დღეს.  დაკრძალვა არ შეიძლებოდა ორშაბათს, ოთხშაბათს და პარასკევს (პარასკევს მარხავდნენ მარტო წყალში დამხრჩვალს).  იწერებოდა ქაღალდი სხვა სოფლებისა და ნათესავ-მეგობრებისათვის სათაურით- „ტირილი“ ჩვეულებრივი ან არაჩვეულებრივი. არაჩვეულებრივი ნიშნავდა გონოფორუას (ფულის შეტანა). სოფელში დადიოდა „ მაგნაფალი“ (მაცნე, შემატყობინებელი).  სანამ მიცვალებული ესვენა სოფელში, ეს რომელი გვარის არ უნდა ყოფილიყო, ბებია ყველსა და ხორცს არ გვაჭმევდა.  სამეგრელოში განვითარებულიყო საკუთარი წესი, - ჰქონდა მდიდარი ზნე-ჩვეულებანი. რამდენ ცრემლს დაღვრით, იმდენ მეტს ვანუგეშებთ და ვინაწილებთ მიცვალებულის პატრონის მწუხარებას.
  ტირილის დილას გროვდებოდა მიცვალებულის მეზობლები, ინიშნებოდა მოსამსახურე პერსონალი. პირველ რიგში, სურვილით გამოდიოდნენ მესაფლავეები, ინიშნებოდა მეცხენეები, მესვირეები და სურსათის დამამზადებლები, გარე მაგიდის მცველი, მიმტირებლები (მიმცილებლები) და თავკაცები სტუმრების სუფრასთან მიმპატიჟებლები.
  მიცვალებული ისე უნდა ყოფილიყო დასვენებული, რომ შემსვლელს მარჯვენა ხელისაკენ ჰქონოდა თავი. კუბოს წინ ნოხი იყო დაფენილი, რადგან ზოგიერთი მამაკაცი დაჩოქილად ტიროდა, შუბლზე ხელეს ირტყამდა.
  ქალები შესასვლელ კარებთან ატეხდნენ კივილს, ვითომ პირველად გაიგეს ეს ამბავი. სირცხვილი იყო, თუ მიცვალებულის ახლობელი პირსახეს არ გაიკაწრავდა, ან გაუშლელი თმით შევიდოდა.
   შორ სოფლიდან ტირილის დღეს ცხენებით მოდიოდნენ. წინ უფროსი მიუძღოდა, გარედ მდგარი მაგიდის ირგვლივ ორჯერ უნდა შემოევლოთ ცხენებზე ამხედრებულებს, შემდეგ მეცხენე ბიჭები მისცვივდებოდნენ და ეხმარებოდნენ მათ ცხენებიდან ჩამოსვლაში, სტუმრები კი  შედიოდნენ მიცვალებულთან, ვისაც ჰქონდა ყამა ან რევოლვერი, უნდა დაეტოვებინა მაგიდასთან მცველთან, რადგან მიცვალებულთან იარაღით შესვლა აკრძალული იყო.
   სუფრაზე ჯდებოდნენ მთელი დღე რიგის მიხედვით, ვინ რომელ დროს შემოვიდოდა,- მას უთვალთვალებდნენ მიმპატიჟებლები. ესენი იძახდნენ სოფლის სახელს „გთხოვთ, წამობრძანდეთ ჩხოროწყუ, წალენჯიხა“. ამ დროს სხვას არ ჰქონდა უფლება სუფრასთან წასულიყო. ყველას დაუძახებდნენ თავის დროზე.
  ძველად მიცვალებულს მზის ჩასვლამდე ასაფლავებდნენ. თუ კარგი ტანისამოსი ეცვა,- დაჭრიდნენ, ქურდებს რომ არ ამოეთხარათ.
  მეორე მსოფლიო ომის დროს ხალხს გაუჭირდა. დაიწყეს სიმიდის შეგროვება, შემდეგ დაფქვა, მჭადის გამოცხობა. ამან გამოიწვია მიცვალებულის დიდხანს გაჩერება, ე.ი. მიცვალებული ესვენა 1 კვირა ან 10 დღე და, რაც მთავარია სუფრის ყოველდღიური გაშლა. თუ 30-იან წლებში მიცვალებულის ორმოცზე თუ წლისთავზე თავს იყრიდა რამდენიმე ადამიანი, ისიც ახლობელი, 70-80-იან წლებში, ამან მიაღწია უმაღლეს წერტილს. თავს იყრიდა 200-500-მდე ადამიანი, არ იყო განსხვავება ქორწილისაგან, მხოლოდ მუსიკა აკლდა.
   ამ ბოლო დროის არეულობამ გავლენა იქონია სოფლის ეკონომიკურ მდგომარეობაზე,- დაღარიბდა სოფელი, მაგრამ 40 წლის განმავლობაში ახალ წესს მიჩვეულნი, ახლაც არ იშლის თავისას, რაც აღატაკებს მიცვალებულის პატრონსაც და სოფელსაც.

 გაზეთი „ფარტაზის ამბიონი“ №2  ივლისი 2003 წელი
  скачать шаблон для dle скачать бесплатно фильмы

დააფიქსირეთ თქვენი აზრი